Uzależnienie w swojej istocie to ograniczenie zdolności do kontrolowania własnego zachowania. Taki stan powoduje straty na skutek zaburzenia systemu samoregulacji.
Nie można jednak zaprzeczyć, że bezpośrednie efekty picia alkoholu bywają szczególnie atrakcyjne dla osoby korzystającej z tej substancji, co może być wyraźną przeszkodą, przy udziale mechanizmów uzależnienia, w uruchomieniu samokontroli, ponieważ sygnały o ponoszonych stratach nie docierają do osoby pijącej.
Szczególną rolę w kształtowaniu uzależnienia od alkoholu, zgodnie z poglądami
J. Mellibrudy odgrywa własna aktywność pijącej osoby, związana z korzystaniem z tej substancji. Jest nią historia kontaktów z alkoholem i konsekwencjami nadużywania go, utrwalanie się doświadczeń związanych z intoksykacją oraz konsekwencje zachowania
w stanie nietrzeźwości. Uzależnienie od alkoholu występuje u osób o bardzo różnych biografiach, niezależnie od zawodu, statusu materialnego, czy wykształcenia. Są to osoby
o różnej osobowości i temperamencie. Problem alkoholizmu może dotyczyć każdego człowieka. Przez ostatnie dziesięciolecia naukowcy dokonali szeregu badań, na podstawie których można wyróżnić czynniki ryzyka oraz chroniące przed uzależnieniem od substancji psychoaktywnych, w tym alkoholu. Szczególnie ważnymi zagrożeniami, sprzyjającymi uzależnieniu i utrwalaniu negatywnych praktyk są deficyty w zakresie umiejętności interpersonalnych, związanych z komunikowaniem się, a także przyjmowaniem
i wywieraniem wpływu na innych ludzi. Kolejnymi są umiejętności intrapersonalne, nazywane również intrapsychicznymi, które łączą się z samoświadomością, rozumieniem siebie, zdolnością introspekcji, pozostawaniem blisko własnych uczuć i pragnień. Istotne, w mniejszym jednak zakresie, pozostają deficyty w zakresie umiejętności zadaniowych, takich jak praktyczne czynności w sferze zawodowej i rodzinnej. Badacze dziedziny uzależnień nie mają wątpliwości, że niski poziom powyższych sprawności prowadzi
do negatywnych stanów emocjonalnych i stresu, co poprzez uruchamianie mechanizmów uzależnienia prowadzi do negatywnych wzorców korzystania z alkoholu. Wśród alkoholików występuje spora grupa osób, które doskonale radzą sobie w kontaktach międzyludzkich i odnajdują się w czynnościach zdeterminowanych przez codzienność.
Nie mniej, cechą wspólną dla zdecydowanej większości uzależnionych pozostaje spory deficyt kompetencji skupionych wokół umiejętności rozumienia siebie, swoich emocji
i potrzeb, a także niski poziom samoświadomości. To bardzo ważny zestaw praktycznych umiejętności życiowych skupionych na radzeniu sobie z samym sobą i bez wątpienia jest
to dziedzina zaniedbywana w sferze wychowania rodzinnego i instytucjonalnego.
Wzmianki o podejmowanych próbach interwencji, przestróg i regulacji ograniczających spożywanie alkoholu można znaleźć już w kodeksie Hammurabiego,
w papirusach egipskich oraz na kartach ksiąg Starego i Nowego Testamentu. Nasuwa się więc wniosek, że tendencje do używania oraz nadużywania alkoholu towarzyszą ludziom od kilku tysięcy lat. W tym samym czasie wykształcały się różne formy sprawowania kontroli nad spożywaniem alkoholu oraz ograniczania tego zjawiska. Zadania te są określane w nakazach moralnych, religijnych i obyczajowych. W większości krajów podlegają także uregulowaniom prawnym. Podstawową zasadą, opartą na wiedzy naukowej jest zakaz picia alkoholu przez dzieci i młodzież. Ilość dorosłych osób potrzebujących pomocy w zakresie wyjścia z błędnego koła uzależnienia oraz tych, których ryzykowne postępowanie prowadzi wprost w stronę uzależnienia jest najlepszym dowodem,
że prewencja, czy inaczej nazywana profilaktyką społeczną stanowi dziedzinę wymagającą szczególnych badań, rozwoju i wdrażania w struktury życia rodzinnego i wychowania instytucjonalnego.