Poniżej przedstawiamy program jaki w leczeniu ambulatoryjnym przyjęliśmy w naszej poradni. Autorką programu jest:
Anna Bakuła specjalista psychoterapii uzależnień
PROGRAM PORADNI TERAPII UZALEŻNIENIA OD ALKOHOLU I WSPÓŁUZALEŻNIENIA
Wychodzimy z założenia, że uzależnienie od alkoholu jest zaburzeniem funkcjonowania człowieka, na które składają się czynniki biologiczne, psychologiczne i społeczne.
W terapii uzależnienia prezentujemy holistyczne rozumienie pacjenta, dokonując diagnozy psychologicznej w oparciu o DSM IV i diagnozy uzależnienia od alkoholu wg.ICD10. W psychoterapii uzależnienia korzystamy w dużym stopniu z modelu psychoterapii poznawczo – behawioralnej. Korzystamy również z koncepcji psychologicznych mechanizmów uzależnienia J. Mellibrudy, traktując je jako pomocne w dobrym rozumieniu pacjenta. W rozumieniu rodziny opieramy się na Terapii Systemowej Rodzin. Uważamy , że uzależnienie nie jest pierwotne, a na jego powstanie mają wpływ predyspozycje osobowościowe, typ reaktywności i emocjonalność człowieka, jego otoczenie społeczne i rodzina pochodzenia, a także ewentualne problemy somatyczne.
Dużą wagę przywiązujemy do diagnozy klinicznej pacjenta. Oznacza to, że bierzemy pod uwagę możliwości poznawcze człowieka, którym się zajmujemy, tj. możliwości intelektualne, sposób spostrzegania czyli schematy poznawcze, emocjonalność pacjenta i jego zachowanie ,a także ewentualne trudności wynikające z bezpośredniego wpływu jaki ma alkohol na układ nerwowy ( organiczne uszkodzenia mózgu).
Przyglądamy się uważnie rodzinie pochodzenia pacjenta zdając sobie sprawę z jej ogromnego znaczenia w procesie wzrastania i późniejszych zachowaniach.
Program terapii dostosowujemy do indywidualnych możliwości pacjenta, bazując przy tym na jego zasobach własnych, które mają ogromne znaczenie w procesie zmiany.
Nie stosujemy konfrontacji , ale rozmowę motywującą do zmiany. Uwzględniamy etapy procesu motywującego. Uważamy, że należy towarzyszyć pacjentowi w dokonywaniu wyborów drogi życiowej i wspierać go w tych wyborach. Poszukujemy razem z pacjentem jego zasobów.
Naszą ideową wiodącą jest idea pomagania opartego na dobrej relacji z pacjentem, uwzględniająca przede wszystkim potrzeby pacjenta na danym etapie życia.
- Przyjmowanie do placówki.
Przy przyjmowaniu do palcówki obowiązują zasady:
– życzliwość i zrozumienie dla psychologicznych trudności pacjenta
– zrozumienie dla fizycznych dolegliwości pacjenta
– informacja o placówce i zasadach jej pracy
– szybkie i kompetentne przyjęcie do programu
- Procedury – kolejność oddziaływań
- a) nawiązanie kontaktu , wywiad kliniczny
- b) skierowanie na diagnozę uzależnienia do certyfikowanego specjalisty uzależnień lub
psychiatry
- c) diagnoza uzależnienia i wstępne zalecenia
- d) diagnoza psychiatryczna w razie potrzeby
- e) diagnoza psychologiczna w razie potrzeby
- f) motywowanie do podjęcia leczenia ( może być kilka wizyt w przypadku dużego oporu, w ramach porad terapeutycznych)
- e) diagnoza problemów pacjenta , plan pracy terapeutycznej, tu również jeszcze może być motywowanie, ale jako element psychoterapii indywidualnej . Plan pracy indywidualnej ustalany jest z certyfikowanym specjalistą uzależnień. Ma on być indywidualny, dostosowany do potrzeb i możliwości pacjenta.
- f) przyjęcie do grupy wstępnej – 8 spotkań.
Jest to grupa motywująca do podjęcia decyzji o zmianie. Pacjenci w tej grupie najczęściej są na etapie prekontemplacji, czyli nie rozważają jeszcze decyzji o zmianie. Przychodzą do placówki z motywacji zewnętrznej, namówieni przez kogoś lub z nakazu sądu.
Celem jest tu, aby pacjent zdobył podstawową wiedzę o uzależnieniu , nazwał swoje problemy życiowe i zaczął łączyć je z piciem alkoholu.
Ten etap kończy się w momencie przechodzenia przez pacjenta z fazy prekontemplacji lub kontemplacji czyli rozważania wstępnej decyzji o zmianie swojego życia do fazy podjęcia decyzji , że chce się leczyć. Kiedy podejmie taką decyzje podpisuje kontrakt z terapeutą prowadzącym grupę i przechodzi do następnego etapu terapii.
Spotkania grupy wstępnej odbywają się dwa razy w tygodniu. Terapeuta, który prowadzi grupę jest jednocześnie terapeutą prowadzącym pacjenta indywidualnie. W uzasadnionych przypadkach dopuszcza się innego terapeutę indywidualnego.
Należy zaznaczyć, że ogromną wagę przypisujemy własnym wyborom człowieka i jego zasobom, wychodząc z założenia, że budowanie nowego życia wolnego od nałogu opierać się może jedynie na samodzielnych decyzjach.
- g) przyjęcie do grupy intensywnej terapii– terapeuta z grupy wstępnej kwalifikuje pacjenta do przejścia na następny etap terapii, uzgadnia i omawia to z pacjentem oraz terapeutą z grupy Jeżeli pacjent nie czuje się jeszcze gotowy do pracy na tym etapie lub terapeuta z grupy intensywnej uznana, że jeszcze za wcześnie na terapię w jego grupie, pacjent może nadal pracować na etapie wstępnym.
Spotkania grupy intensywnej terapii odbywają się dwa razy w tygodniu , jest to 24 spotkania.
Na tym etapie pacjent pracuje nad decyzją o zmianie swojego stylu życia, a gdy ta decyzja jest świadomie podjęta rozpoczyna dalszą pracę nad sobą. Stosujemy tu techniki motywujące do zmiany, opierając się na znanych i sprawdzonych metodach Millera, Prochaske, Di. Clemente.
Celem tej grupy jest uzyskanie świadomości uzależnienia od alkoholu, motywacja do zmiany stylu życia, umiejętność radzenia sobie z głodem alkoholu, świadomość możliwości utraty kontroli nad piciem i życiem w sytuacji złamania abstynencji. Pracujemy w kierunku uzyskania przez pacjentów świadomości, że mogą i potrafią żyć bez alkoholu.
Nie pracujemy z pacjentem nad budowaniem tożsamości osoby uzależnionej ale nad tożsamością człowieka, któremu alkohol nie jest niezbędny do życia, nad tożsamością do wolności i samostanowienia. Jest oczywistym, że pacjent powinien odnieść się do swojego problemu alkoholowego, rozpoznać ten problem u siebie. Jednak pracujemy tak, aby to on sam ,, zobaczył’’ uzależnienie i sam dokonał wyboru.
- h) grupa nawrotów – grupa dla pacjentów po terapii intensywnej i tych z terapii pogłębionej, którzy mają pogorszenie stanu psychicznego. W grupie tej mogą uczestniczyć pacjenci, którzy ukończyli już terapie w naszej placówce, a jest wskazanie terapeutyczne do takiego uczestnictwa. Grupa ta odbywa się jeden raz tygodniowo , w sumie jest to 6 spotkań po 3 godz. tygodniowo.
Pacjenci rozważają tu istotę procesu zdrowienia, przyglądają się własnej zmianie, pogłębiają motywację oraz uczą się samoobserwacji. Pracują nad czynnikami mogącymi wywołać nawrót, analizują te czynniki, uczą się nowych strategii radzenia sobie z trudnościami.
Uświadamiamy im rolę rodziny i otoczenia społecznego w procesie zdrowienia.
- h) przyjęcie do grupy terapii pogłębionej – terapeuta z grupy intensywnej oraz terapeuta z grupy terapii pogłębionej kwalifikują pacjenta do przejścia do etapu pogłębionego. W tych decyzjach uczestniczy pacjent, to on dokonuje wyboru, czy chce nadal uczestniczyć w terapii. Jest to terapia trwająca 6 miesięcy. Celem tej terapii jest praca nad ważnymi do trzeźwego życia umiejętnościami takimi np. jak radzenie sobie ze złością, poczuciem winy, poczuciem krzywdy, rozwiązywaniem problemów, radzeniu sobie ze stresem itd. Istotny jest tu Obraz Ja pacjenta, jego poczucie wartości własnej. Jest to także praca nad poprawą umiejętności interpersonalnych.
Jest to stałe umacnianie decyzji o zmianie, podtrzymywanie jej, sprawdzanie korzyści z tej zmiany, praca nad ewentualnymi trudnościami.
Na tym etapie pracujemy z pacjentem nad zwiększaniem u niego poczucia koherencji. Oznacza to, że pracujemy nad : lepszym rozumieniem otaczającej go rzeczywistości w różnych obszarach jego życia, nad świadomością własnych kompetencji, ale i w przypadku trudności umiejętnością korzystania z pomocy innych a także celowością własnych działań.
Tu pacjent staje się własnym ekspertem w odpowiedzi na pytanie czego chcę i dlaczego robię to co robię. Człowiek koherentny to ktoś, kto zna i rozumie swoje zasoby i potrafi z nich korzystać.
Istotny elementem na tym etapie terapii jest szukanie odpowiedzi z pacjentami na temat duchowości. Przez duchowość rozumiemy możliwości współodczuwania z innymi, sposób przeżywania piękna tego świata, umacnianie poczucia ciągłości tożsamości człowieka, rozbudzanie zainteresowań , przyglądanie się znaczeniu norm i przekazów społecznych oraz internalizacji tych norm, stosunek do religii w szerokim kontekście rozumienia tego słowa.
Na każdym etapie terapii pacjenci mogą korzystać z terapii indywidualnej , nie częściej niż 1 raz w tygodniu.
- terapia rodzinna – na każdym etapie terapii w zależności od potrzeb pacjenta i jego rodziny proponujemy spotkania z terapeutą.
Długość terapii zależy od potrzeb rodziny.
– na etapie terapii wstępnej jest to interwencja rodzinna i,, praca z kontraktem na zdrowienie’’ na okres terapii wstępnej. Obie strony ustalają z terapeutą warunki wspólnego funkcjonowania na tym etapie.
-na etapie terapii intensywnej rozpoczyna się terapia rodzinna, edukacja, wzajemne porozumiewanie się, role w rodzinie, rozwiązywanie bieżących problemów. Para cały czas pracuje na kontrakcie na zdrowienie.
– na etapie terapii pogłębionej jest to praca z parą w znacznie szerszym zakresie.
Trening wzajemnych relacji, praca z poczuciem krzywdy, praca z poczuciem winy, przebaczanie i inne.
Terapia rodzinna w dużej mierze opiera się na podręczniku ,, Behawioralna terapia par w leczeniu uzależnienia od alkoholu i narkotyków’’. Mamy opracowaną dokładnie procedurę pracy z parą, z której korzystamy.
Przykładowe tematy terapii w grupie wstępnej dla uzależnionych
Zasady pracy w grupie
- Dlaczego tu jestem ? czego oczekuję?
- Wpływ alkoholu na życie i zdrowie człowieka
- Uzależnienie od alkoholu – co to takiego i czy może mnie dotyczyć
- Czym jest uzależnienie. Mity i fakty na temat uzależnienia i osób uzależnionych
- Czym jest a czym nie jest leczenie
- A gdybym tak przestał pić ? rozważania nad dobrymi okresami mojego życia
- Objawy uzależnienia – czy rozpoznaję je u siebie ?
- Czy mam jakieś powody, aby tu przychodzić?
- Co mogę robić, a czego robić nie powinienem, jeżeli chcę utrzymywać abstynencję
Przykładowe tematy terapii w grupie terapii intensywnej dla uzależnionych
Objawy uzależnienia – autodiagnoza
- Objawy uzależnienia – autodiagnoza
- Czy jestem uzależniony od alkoholu ? Czy to możliwe ?
- Czy jestem osobą uzależnioną , a jeśli tak, to co z tego dla mnie wynika
- Głód alkoholu – czym jest i sposoby na dawanie sobie z nim rady
- Halt i zasady trzeźwienia
- Emocje –wróg czy przyjaciel .( może być kilka zajęć, NRU)
- Sytuacje w jakich sięgałem po alkohol, co mi to dawało ?
- Osoby i miejsca zagrażające mojej abstynencji
- Wpływ alkoholu na moje zdrowie
- Wpływ alkoholu na moją pracę
- Wpływ alkoholu na moje życie rodzinne
- Wpływ alkoholu na moje kontakty z ludźmi
- Wpływ alkoholu na moje zainteresowania
- Wpływ picia alkoholu ma moje myślenie o sobie
- Jak tłumaczyłem swoje picie sobie i rodzinie
- Niekierowanie życiem – utrata kontroli
- Moje myślenie o roli alkoholu w moim życiu
- Czy moje myślenie o alkoholu i jego roli jest prawdziwe?
- Piciorys
- Piciorys
- Piciorys
- Odmawianie picia , TAZA
- Odmawianie picia, TAZA
- Odmawianie picia TAZA
- Dlaczego warto coś zmieniać w swoim życiu ?
- Czy warto się zmieniać?
- Moje mocne strony – co pomaga mi w trzeźwieniu
- Mapa świata – osoby i miejsca wspierające moją trzeźwość
- Stres i radzenie sobie ze stresem
- Moja rodzina i Ja – problemy na dzisiaj
- Dzieci w rodzinach z problemem alkoholowym – jak odzyskać ich zaufanie
- Co zmieniło się w moim życiu od kiedy przestałem pić
- Rozstanie z alkoholem, praca z żalem po stracie
- Jak zmieniać swoje życie czyli o rozwoju osobistym
- Anonimowi Alkoholicy – spotkanie
Tematy Grupy Nawroty
1. Czy warto i dlaczego nadal nie pić?
2. Czym jest zdrowienie, czy ja czuję się lepiej? Etapy zdrowienia w uzależnieniu od alkoholu
3. Wzmacnienie dobrych decyzji
4. Nawrót i jego objawy – sygnały ostrzegawcze nawrotu
5. Czynniki wewnętrzne i zewnętrzne mogące uruchomić nawrót
6. Mapa świata osoby uzależnionej
7. Budowanie sieci wsparcia
8. Samoobserwacja – co to takiego
9. Zwiększanie czynności sprawiających przyjemność
10. Strategie radzenia sobie z nawrotem
Tematy pracy terapeutycznej w grupie terapii pogłębionej ( przykładowe)
1.2.3.4.5.6. Praca nad zwiększaniem poczucia koherencji we wszystkich obszarach życia pacjenta : rodzina, praca, relacje społeczne
7.8.9. Radzenie sobie ze stresem
10.11.12 Asertywność – asertywne wyrażanie i przyjmowanie krytyki
13.14.15 Radzenie sobie ze złością
16.17.18 Radzenie sobie ze wstydem
19.20.21 Radzenie sobie z poczuciem winy
22.23.24 Krzywda
- Czym jest wybaczanie
26.27.28 Praca nad duchowością ( normy , system wartości)
29.30.31 Praca nad Obrazem Ja – praca z Krytykiem Wewnętrznym
W trybie ciągłym, w razie potrzeby praca nad aktualnymi problemami pacjentów zamiast pracy tematycznej.
Psychoterapia indywidualna pacjenta uzależnionego – wychodzimy z założenia, że pacjenci mają różne problemy i potrzeby na różnych etapach terapii. Pracę indywidualną dostosowujemy zatem do aktualnych stanu psychicznego pacjenta. Każdy pacjent dostaje od terapeuty propozycję pracy indywidualnej, jej kierunku i celu zgodnego z potrzebami pacjenta. Terapeuta uzgadnia z pacjentem jego problemy i motywuje go do podjęcia spotkań indywidualnych.
Należy podkreślić, że w przypadku pacjentów w trudnościami sfery poznawczej, organicznych, z podwójnymi diagnozami należy dodatkowo dojaśniać im istotę zajęć i pomagać w dobrym ich rozumieniu.
Wspóluzależnienie
Wspóluzależnienie – grupa otwarta , grupa niezaawansowana 1x tyg – 3 godz.
Jest to grupa pracująca nad podstawowymi problemami związanymi ze współuzależnieniem, mająca na celu zmobilizowanie współuzależnionych do zmiany i zachęcenie do dalszej pracy nad rozwojem osobistym.
Terapia grupowa – 1 x tygodniowo x 3 godz.
Praca z podręcznikiem M. Kisiel w trybie ciągłym
Praca z aktualnymi problemami pacjentek
Osoby współuzależnione mogą korzystać również z terapii indywidualnej nie częściej niż 1 raz w tygodniu.
Terapia pogłębiona dla osób współuzależnionych grupa 1 x tyg. 3 godz.
Jest to grupa pracy nad rozwojem osobistym, pogłębianiem rozumienia siebie i otoczenia, poszukiwaniem odpowiedzi na pytania dotyczące związku, relacji w rodzinie i z dziećmi. Grupa budowania konstruktywnego Obrazu Ja, pracująca nad zwiększaniem umiejętności intra i inter personalnych.