Podstawowym dokumentem regulującym kwestię podejmowanych działań profilaktycznych uzależnienia od alkoholu w Polsce jest obecnie „Narodowy Program Profilaktyki i Rozwiązywania Problemów Alkoholowych na lata 2011-2015” opracowany na podstawie art. 3 ust. 3 pkt 1 ustawy z dnia 26 października 1982 r. o wychowaniu
w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi (Dz. U. z 2007 r. Nr 70, poz. 473 z późn. zm.) przez Państwową Agencję Rozwiązywania Problemów Alkoholowych i zatwierdzony przez Radę Ministrów mocą uchwały w dniu 22 marca 2011 roku.
Wymieniona powyżej ustawa określa wprost, że zadania w zakresie przeciwdziałania alkoholizmowi wykonuje się poprzez odpowiednie kształtowanie polityki społecznej, co oznacza:
- tworzenie warunków sprzyjających realizacji i zaspokajaniu potrzeb, co motywuje do powstrzymywania się od alkoholu,
- działalność wychowawczą i informacyjną,
- kontrolowanie poziomu i struktury produkcji napojów alkoholowych,
- ograniczanie dostępności alkoholu,
- leczenie osób uzależnionych od alkoholu, a także ich rehabilitację i reintegrację,
- przeciwdziałanie przemocy w rodzinie,
- wspieranie zatrudnienia socjalnego.[1]
Narodowy Program opisuje system profilaktyki i rozwiązywania problemów alkoholowych oparty na trzech komplementarnych programach działań. Są one realizowane na kolejnych poziomach administracji:
- Gminne programy profilaktyki i rozwiązywania problemów alkoholowych; są co roku uchwalane przez rady gmin i realizowane przez gminne samorządy, w oparciu o rekomendacje PARPA.
- Wojewódzkie programy profilaktyki i rozwiązywania problemów alkoholowych; realizowane na szczeblu samorządów województw;
- Narodowy Program Profilaktyki i Rozwiązywania Problemów Alkoholowych; wskazujący realizowane zadania i koordynujący wszystkie trzy obszary działań. Stanowi on bazę do realizacji polityki przeciwdziałania negatywnym konsekwencjom używania alkoholu[2].
Zgodnie z obowiązującą, kluczową dla dziedziny profilaktyki uzależnienia od alkoholu ustawą z dnia 26 października 1982 roku o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałania alkoholizmowi, prowadzenie działań związanych z profilaktyką i rozwiązywaniem problemów alkoholowych oraz integracji społecznej osób uzależnionych należy także do zadań gminy. Szczególnie istotne zostały wyszczególnione przez ustawodawcę:
- pomoc osobom uzależnionym od alkoholu poprzez zwiększanie dostępności pomocy terapeutycznej i rehabilitacyjnej,
- udzielanie pomocy psychospołecznej i prawnej, a w szczególności ochrony przed przemocą rodzinom, w których występują problemy alkoholowe,
- prowadzenie działalności profilaktycznej w formie informowania i edukacji,
w szczególności dla dzieci i młodzieży, w tym prowadzenie pozalekcyjnych zajęć sportowych (…) - wspomaganie działalności instytucji, stowarzyszeń i osób fizycznych, służących rozwiązywaniu problemów alkoholowych,
- czuwanie nad przestrzeganiem przepisów prawnych dotyczących reklamy
i sprzedaży napojów alkoholowych (między innymi sprzedaż alkoholu nieletnim), - organizowanie i finansowanie centrów integracji społecznej i wspieranie poprzez to zatrudnienia socjalnego[3].
Realizacja przedstawionych zadań jest prowadzona w postaci gminnego programu profilaktyki i rozwiązywania problemów alkoholowych.
Jednym z wielu uzasadnień podejmowanych działań jest zasada Narodowego Programu głosząca, że „Alkohol jest specyficznym, odmiennym od innych produktów towarem. Wymaga specjalnych regulacji prawno-administracyjnych oraz finansowych, umożliwiających wyższy stopień kontroli niż ta, która obowiązuje w systemie wolnorynkowym wobec innych produktów”[4]. Warto zaakcentować fakt, iż twórcy Narodowego Programu przypisują wysoki priorytet decyzjom i działaniom służącym profilaktyce i rozwiązywaniu problemów alkoholowych pozostających w zakresie odpowiedzialności resortów: zdrowia, edukacji, pracy i polityki społecznej, sprawiedliwości, obrony narodowej, spraw wewnętrznych, a także samorządów województw i gmin. Istotny jest fakt umieszczenia w dokumencie zastrzeżenia,
że organizacje pozarządowe są ważnym partnerem w realizacji powyższych działań na każdym ze szczebli: centralnym, wojewódzkim i gminnym[5].
[1] Ustawa z dnia 26 października 1982 r. o wychowaniu…, op. cit., art. 2.
[2] Narodowy Program Profilaktyki i Rozwiązywania Problemów Alkoholowych na lata 2011-2015, http://www.parpa.pl/images/image/NP%202011_2015_11_011.pdf, dostęp: 27.04.2014.
[3] Ustawa z dnia 26 października 1982 r. o wychowaniu…, op. cit., art. 41.
[4] Narodowy Program Profilaktyki, op. cit.
[5] Tamże.