Cele profilaktyki uzależnień zostały scharakteryzowane przez Z. Gasia. Są nimi:
- Rozpowszechnienie prawdziwych i realnych informacji o zjawisku, którego profilaktyka dotyczy.
- Kształtowanie świadomych wzorców konsumpcyjnych.
- Kształtowanie umiejętności interpersonalnych, samooceny i samodyscypliny.
- Rozwijanie umiejętności interpersonalnych, a szczególnie umiejętności empatii, współpracy, komunikowania się, rozwiązywania konfliktów.
- Rozwijanie umiejętności podejmowania decyzji oraz rozwiązywania problemów, obejmujących między innymi zdolność do wybierania pozytywnych, a nie negatywnych stylów życia.
- Rozwijanie związków z grupą społeczną i poczucia odpowiedzialności za grupę, do której jednostka należy (rodzina, lokalna społeczność, klasa).
- Rozwijanie dojrzałej odpowiedzialności jako właściwego wzorca ról do naśladowania przez innych (obejmujący np. styl życia, postawy wobec używania środków odurzających).
- Rozwijanie środowiska rodzinnego, społecznego i środowiska pracy, które podniosłoby jakość życia wszystkich jego członków.
- Kształtowanie reguł prawnych i publicznych tak, by były zgodne z ludzkimi potrzebami i wspierały pozytywne style życia.
- Umożliwianie wczesnego rozpoznania, diagnozowania zagrożeń oraz rozwijania strategii przeciwdziałania, bazujących na znajomości przyczyn szkodliwych uwarunkowań[1].
Przedstawione informacje można scharakteryzować przeciwstawiając 2 modele profilaktyki: tradycyjny i współczesny:
| MODEL TRADYCYJNY | MODEL WSPÓŁCZESNY |
| CEL | |
| Zwalczanie patologii | Promocja zdrowia |
| PODSTAWOWE ZAŁOŻENIA | |
| Uświadamianie skutków używania środków uzależniających | Sięganie do przyczyn używania środków uzależniających |
| SPODZIEWANE EFEKTY | |
| Wiedza o skutkach używania środków uzależniających i negatywna postawa wobec ich używania | Umiejętność odmawiania. Poczucie własnej wartości. Uporządkowania systemu wartości. Umiejętności społeczne. Wiedza o uzależnieniach. Osobiste zaangażowanie |
| FORMA ODDZIAŁYWAŃ | |
| Jednostronny przekaz i bierny odbiór | Dialog i aktywne uczestnictwo |
| CZAS I ZAKRES ODDZIAŁYWAŃ | |
| Sporadyczne akcje wśród nastolatków | Systematyczne działania wśród dzieci i młodzieży |
| REALIZATORZY | |
| Prelegenci i specjaliści | Nauczyciele i liderzy młodzieżowi |
| RODZAJ SUBSTANCJI | |
| Alkohol, papierosy lub narkotyki | Wszystkie środki uzależniające |
| KONTROLA EFEKTÓW | |
| Niewymagana | Wymagana |
Tabela 2: Ewolucja programów profilaktycznych[2]
Profilaktyka uzależnień jest szczególnie istotną kwestią społeczną, co potwierdzają najważniejsze dokumenty na szczeblu kraju i umowy międzynarodowe. Obecnie, wartościowe oddziaływania postrzegane są odmiennie niż wcześniej. Zdecydowanie odchodzi się od akcji i prelekcji prowadzonych przez zaproszonych specjalistów na rzecz stałych działań na terenie placówek opiekuńczych, wychowawczych, resocjalizacyjnych
i przede wszystkim szkół. Kluczowymi do osiągniecia sukcesu w dziedzinie zapobiegania uzależnieniom pozostają działania sprzyjające budowaniu przekonań i systemu wartości
u młodych ludzi, umiejętności odpierania presji społecznej, rozwijaniu postaw osobistego zaangażowania i trenowania ważnych umiejętności życiowych oraz społecznych.
[1] Z. Gaś, Profilaktyka…,
[2] Źródło: K. Ostaszewski., Tradycyjne i współczesne programy profilaktyki uzależnień, „Serwis informacyjny. Narkomania”, 1996, nr 5.